İşgalden Devlet Kuran Gazi Kars’ın Ölümsüz Kahramanları1

İşgalden Devlet Kuran Gazi Kars’ın Ölümsüz Kahramanları1

KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK

Kafkas Haber Ajansı (KHA) Yazarı Tarih Araştırmacısı Sultan Aydın’ın, “İşgalden Devlet Kuran Gazi Kars’ın Ölümsüz Kahramanları1” yazısı:

CENUB-İ GARBİ KAFKAS CUMHURİYETİ HÜKÜMETİ’NİN KURULUŞUNUN  100. YILI  ( 17-18 OCAK 1919 )

1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 HARBİ) VE İSTİKLAL SAVAŞININ KAHRAMANLARI

 “TARİHİN UNUTULMAYAN SAYFALARINDA KARS İÇİN CANLARI, KANLARI VE KALEMLERİYLE DESTANLAŞAN VE KARSLILAR İÇİN EBEDİLEŞEN ŞAHSİYETLER, SİZLER RAHAT UYUYUN. DOĞUNUN SERHATI SİZLERİ HİÇBİR ZAMAN UNUTMAYACAKTIR.”

GAZİ KARS’IN 1877-1878 (93 HARBİ) ÖLÜMSÜZ KAHRAMANLARI

1-         GAZİ AHMET MUHTAR PAŞA

2-         BİR DESTAN KAHRAMANI MİHRALİ BEY

3-         ÇILDIRLI AŞIK ŞENLİK

1- GAZİ AHMET MUHTAR PAŞA  (1839–1919) Bir an gözlerinizi tarihe çeviriniz. Türk Osmanlı Tarihine altın sayfalar yazdıran sayısız kahramanlar mevcuttur. İşte Muhtar Paşa bunlardan birisidir.

1 Kasım 1839 yılında Bursa’nın Muradiye mahallesinde doğdu. İpekçi Halil Efendinin oğludur. Küçük yaşta babasını kaybeden Muhtar Paşa, ilk ve orta tahsilini dedesi Hacı İbrahim’in yanında tamamladı. 1860 yılında İstanbul Harp Akademisini bitirdi. Bu tarihten 1913 yılına kadar yani 53 sene kol ağalığından sadrazamlığa kadar çeşitli kademelerde bu millete bilfiil hizmet etti.

Karadağ, Alacadağ, Başgedikler, Deveboynu Savaşları (KARS MÜDAAFASI), Mısır Fevkalade Komiserliği, Ayarı meclis Reisliği ve sadrazamlık gibi en önemli ve sorumlu görevleri çekinmeden üzerine aldı. Ve hepsini de en iyi şekilde başardı. Bu başarılarından dolayı Kars Başgedikler Zivin Savaşı sonunda “GAZİLİK Ünvanı verildi.

Sadrazamlık ve 80 yıllık hayatı sonunda 21 Ocak 1919 günü Divanyolu Köşkünde hayata gözlerini kapamış, İstanbul Fatih Aile Mezarlığına defnedilmiştir.

Kars Valiliği ve Kars halkı tarafından Heykeli yaptırılmış ve adı caddelerde okullarda yaşatılmaktadır.(Ruhu şadolsun)

2-BİR DESTAN KAHRAMANI MİHRALİ BEY

Mihralibey ( okla gösterilmiştir ) Kırkıncı hami diye Alayı heyeti Mihralibey

            Tiflis’e bağlı Borçalı Kazası- Darvaz köyünde doğdu. Dedesi Mamili, Babasının adı Abdullah’ dır. Babasının ölümü ile Türk ve Müslümanlara gözdağı vermek için Ruslar Abdullah’ ın naaşını Rus mezarlığına gömdürürler, Mezarlığına da bir karakol kurarlar.

            16 - 17 yaşlarında olan Mihrali bu onur kırıcı durumu hazmedemez, bir gece karakolu basıp nöbetçileri öldürür ve babasını buradan çıkararak Müslüman mezarlığına defneder ve Mihrali kaçak duruma düşer.

            1877-1878 Osmanlı-Rus savaşının başlamasına kadar bir çok sıkıntılı günler geçirir. Bu savaş nedeniyle çarlık genel af çıkarmıştır. Bunu fırsat bilen Mihrali bundan yararlanır ve Borçalı’ya gelir. Onun mertliği ve ‘yiğitliğini bilen yüzlerce hemşerisi Pür-silah başına toplanmıştır.

            Mihrali Bey Kars Kale Komutanı Hüseyin Hami Paşa’ya haber göndererek Osmanlı Ordusuna gelip katılacağını bildirir.

            Mihrali Bey atlılarıyla Çıldır hudutundan Osmanlı topraklarına girer. Gelişi başta Aşık Şenlik  olmak üzere bütün Çıldır ve yöre halkı büyük bir sevinç ve coşkuyla karşılar. “ 93 KOÇAKLAMASI” olarak bilinen destanı, Aşık Şenlik bu şiirini Mihrali Bey atlıları türküsü olarak söylemiştir. Dilden dile söylenerek işgal yıllarının tesellisi ve O Kırk yıllık kara günlerin          Milli Marşı olarak anılmıştır.(F.Kırzıoğlu)

MİHRALİ BEY NELER YAPMIŞTIR?

            1- Türk topraklarına girdikten sonra Kars’ a gelirken Rusların erzak kollarını vurmuş ve düşmandan aldığı iaşe ve lojistik kaynakları da getirerek Gazi Ahmet Muhtar Paşa’ ya teslim etmiştir.

            2- 1293 — 1877 yılında şehirdeki ahali nüfusu 20.000’di.Anadolu ordusu baş kumandanı tayin edilen Müşir ( Mareşal) Bursalı Ahmet Muhtar Paşa vaktinde Kars’a gelmiş, yakında saldıracak düşmana karşı hazırlık görmüştür. 24 Nisan 1877 günü Arpaçay’dan hududu geçen General LORİS MELİKOF idaresindeki Rus ordusu ilerleyince, önceden baş kumandandan koparılan izinler, yiğit Mihrali  Bey’in başkanlığında Kars köylerinden 500 gönüllü atlı toplanarak ordunun yanı sıra ve ona bağlı olarak 3 ay düşmanla vuruştu, büyük erlikler gösterip, Mihrali Bey adında toplanan bir destan yarattı.

            3- Başgedikler (KIZILTEPE) muharebelerinde Şeyh Şamilin Oğlu General Gazi Muhammet, Gamemdanlı Mehmet ve Mihrali Beyin 3 koldan yarma taarruzu ile Rusları büyük yenilgiye uğratmışlar. ( Mihrali bey bu muharebelerde Binbaşı, Kardeşi Ali Bey Mülazim rütbesindedir.)

            4- Yahniler meydan muharebesinde düşmana büyük kayıplar verilmiş ve Rusların taarruz gücü kırılmıştır.

            5- Ordumuzun süvarisinin at ihtiyacı önemli ölçüde artmış, Rusların savaş için eğitmiş at harasını basıp bir yılhı atı getirir Gazi Ahmet Muhtar Paşa’ya teslim eder.

            6- Gazi Ahmet Muhtar Paşanın düzenli geri çekilme hareketine, Yahnilerden başlayarak dağ sinsilelerini takip ederek yer yer saldırıları püskürterek çekilmeyi en az bir zararlı şekilde başarır. Deve boynu muharebelerinden yaralanır.

            Gazi Ahmet Muhtar Paşanın İstanbul a çağrılması ile Mihrali Bey de SİVAS’ a kadar gelmiş, şimdi merkeze bağlı Konak ( Acı Yurt) köyüne ve çevre köylere iskanla yerleştirilmiştir.

            7- Sivas’ ta kurulan 40’ıncı Hamidiye Alayının Komutanıdır. Orta Anadolu da ve Doğu da bir çok eşkiya ve isyanları bastırmakla büyük hizmetleri olmuştur.

            8- Kuzey Irak’ta meydana gelen Arap Kabile İsyanlarının bastırılması için KURT İSMAİL HAKKI PAŞA” ( Hatunoğlu) nun isteği ile Mihrali Bey Hamidiye alayına giderek isyanları bastırmış ve kabile reisini affederek Devlet hizmetinde bulundurmuştur.

            9- Bitip tükenmek bilmeyen YEMEN isyanları yine başlamış, bölge adıyla bilinen ASIR İSYANLARI’ nin bastırılması için ADANA- KADIRLI ( eski adı Kars’lıya gelmiş ) kendisini Kafkas Cephesinden tanıyan Adanalılar ve Muhaceretle buraya göçen Kars ve Kafkasyalılarca büyük törenlerle karşılanmış. İlerlemiş yaşına rağmen YEMEN’ e hareket etmiş isyanların bastırılması sırasında 1905 veya 1906 şehit edilmiştir. ( Yemen Savaşlarında MIHRALI BEY ALBAY, Kardeşi Ali Bey Yüzbaşıdır.)

            10-Yemen birliklerimiz Asır gemisi ile geri dönmüşler, kasıtlı olarak çıkarılan bir isyanla Ali Bey vapurda şehit edilmiş.

MİHRALİ BEY HAKKINDA KİMLER NE DEDİ?

            Tercüman Gazetesi:  2 Ocak 1983 — 40.  Hamidiye Alayı ve Komuta Heyeti Doğuda büyük başarılar elde etti. Tarihçi (Cemal KUTAY)

            Analar oğul doğarlar, ancak Darvazlı Mihrali’yi hiçbir ana doğamaz Başımıza gelenler) Mehmet Arif Bey

            O Meşhur Mihrali ( defalarca — hatıralar anlatıp, yeri geldikçe ) Gazi Ahmet Muhtar Paşa

            “O BENİM YULARSIZ ASLANIMDIR” Yemene dilerse gider, dilerse gitmez

(II inci ABDÜLHAMİT HAN)

1877(93) Savaşında Kars’ın Susuz İlçesinden Ehl-i dil Sadık Kars Gönüllüler Alayı kumandanı Mihrali Bey’e söyledikleri:

 

Kan kavga kopanda Kars’ın başına                          Muhtar Paşa kıydı ona nişanı

Doksan üçte baktı yurdun işine                                           Başladı dökmeğe huni düşmanı

Dür-beş yüz atlıyı yığdı peşine                                             Şanı tuttu bütün Kafkasistan ı

Moskof’un cengine girdi Mihrali                              Koçaklardan dizdi ordu Mihrali

 

Moskof ordusuna çok dehşet saldı

Hareketlerini keşfedip bildi

Osmanlı askeri tedarik aldı

Gözlerin kurdunu kırdı Mihrali

 

Rusu şöregelde pişman eyledi                                            Hudanın mukadder günü gelende

Yollarını kesip hüsran eyledi                                                Bu hal ile Mahşer günü gelende

Taburların hakle yeksan eyledi                                            Düşmanların zafer gürü gelende

Endilaverlerin yordu mihrali                                    Ciğerine dağlar vurdu Mihrali

 

Ağlıya ağlıya yurdu terketti                                      Alnına yazılmış kara yazılar

Atlıların çekip Sivas’a gitti                                        Murada yetmedi ağlar sızılar

Nice ehl-i maraz şifaya yetti                                                Haberi getirdi bazı bazılar

Onlara bir taun, çordu Mihrali                                            Kars’ı, her gidenden sordu Mihrali

 

 

Akibet ona da bu fani cihan                                    Gani Rahman rahmet eyleye ana

Yar olmadı göçtü, kalmadı mihman                         Azim hizmeti var dine vatana

Cenneti Alada tuttu bir mekân                                           Ahfadımız daim adını ana

Gaziler yanına vardı Mihrali                                    Severdi gönülden yurdu Mihrali

 

 

SADIK’ın feleğe meydanı kaldı

Kıydı o yiğide, nam, şanı kaldı

İkinci Köroğlu destanı kaldı

Söylenir dillerde merdi Mihrali.

                                                  Berat aldı Padişah’ın elinden

                                                  Gece aştı Kabaktepe belinden

                                                  Gümrü, Tiflis kan ağladı elinden

                                                  Gürcistan‘a talan saldı Mihrali

 

                                                  Sürü sürü koyunları geçirdi

                                                  Yılkı çekip atlarını aşırdı

                                                  Kafkasya’dan beri sürdü getirdi

                                                  Urusya’dan çok bac aldı Mihrali

KARS VALİLİĞİNCE MİHRALİBEY’İN ADI OKULA VERİLEREK ADI YAŞATILMAKTADIR.( RUHU ŞADOLSUN )

MİHRALİ BEY HAKKINDA YAZILI KAYNAKLAR

            Mihrali Beyin şehadetinden sonra ağıt olarak söylene gelmiş MİHRALİ BEY uzun havası Anonim Türküleri Radyo ve Televizyon repertuarlarında sık sık okunmakta. Şair ve Aşıklarımız Mihrali Bey adına Ağıtlar, Şiirler ve Destanlar koşmuşlardır. ( Prof. Dr. Ensar ASLAN Halk Edebiyatı, Doç. Dr. Doğan KAYA Halk Edebiyatı.)

1- Başımıza Gelenler 3. Cilt Mehmet Arif Bey

2- Sergüzeşt-i Hayatın Anadolu’da Rus Hareketi 2. Cilt ( Gazi Ahmet Muhtar Paşa)

3- Kars Tarihi t. Cilt ( Edebiyatımızda Kars ) Prof Dr. Fahrettin KIRZIOGLU

4- Halk Kültürü (Yard. Doç.Dr. Doğan KAYA )Mihrali Bey ayrı basım.

5- Mihrali Bey Destanı Prof. Dr. Şükrü ALÇİN hatırasına Prof Dr. Ensar ASLAN

6- Kars Kafkas Ünv. Tarih Okutmanı ( 18 Mart Çanakkale Ünv. Selma ÖLÇER Mihrali Bey tez çalışması.

7- Veli Hacıyef Tiflis Devlet Ünv. ( Borçalı Mihrali Bey) Doç.Dr. Doğan KAYA çevirisi.

Emekli Öğretmen ve Koçköy Eski Belediye Başkanı  Esat Aydın’ın arşivinden alınmıştır.

Kültür milleti millet olarak yaşatan en esaslı unsurdur. Kültür kaynağını bizzat  o milletin kendi  tarihinden alır.

3-ÇILDIRLI ÂŞIK ŞENLİK

            Şenlik 1233 (1850) yılının yaz ayında Çıldır’ın Suhara ( Yakınsu ) köyünde Molla Kadir ve Zeliha Hanım’ın oğlu Hasan dünyaya gelir. 14. yaşına geldiğinde Av tutkusu başlamış karasunun geçtiği kuluklar denilen yerde saatlerce yabani ördek beklerken uyur – uyanık bir halde rüyalar âlemine dalar, 2. gün akşama kadar burada kalır, Hasanın eve gelmemesi üzerine köylüler tarafından baygın bir halde bulunur.

            Köyün imamı hasan sana ne oldu diye sorduğunda niçin konuşmuyorsun demesi üzerine Hasan bu sözlerle cevap verir.

            Şenliğem Gakine gittim yüzünen

            Bir kelime danıştım şiirin sözünen

            Hayıfki bakmadım kıyar gözünen

            Sürahi Gameti karşıma geldi

            İmam Hasan Şenlik kimdir diye sorduğunda şairlik kudretini bulduğunu anlatmakta hak badesiyle ilham aldığını anlatır. Hasan ( Aşık Şenlik ) adıyla bilinip tanınmaya başlar.

            Bütün bilgilerini Kuvvetli bir kulak hafızasına borçludur. Şenlik saz çalmayı Ahılkeleğin Lebis köyünden ünlü hasta Hasan’ın çırağı, Aşık Nuri den öğrenmiş, Hayatının sonlarına doğru sazı bırakmıştır.

            Şenlik âşıklığı süresince yirmi çırak yetiştirmiştir. Âşık Kasım, Suharalı Aşık Mehmet, Süleyman, Aşık Asker, Aşık İbrahim, Aşık Hüseyin, Aşık Mevlüt,  Aşık Gülistan

 (Arpaçay Koç Köylü Murat Çobanoğlu’nun Babası ) Revanlı Bala Memmet, Gökçeli Ali, Gümrülü Âşık Ahmet Şenliğin yanında bulunup âşıklık öğrenmişlerdir.

 

Âşık Şenlik Şiirlerini:

            Divan, Koşma, Yedekli koşma, Tecnis, Şeki / sicilleme, Destan Türkü ve bayatı, leb değmez gibi halk şiir türleriyle süslenmiştir.

            Şenlik Divan türü şiir söyleme konusunda yörede, ülkemizde, gerek Azerbaycan da Âşık Şenliğe erişen bir şairi olmamıştır.

            24 Nisan 1877 düşman Kars hududunu geçip Ardahan ve Arpaçay’ı istila ederken Çıldırlı Âşık Şenlik Kuzey Doğu Anadolu’nun serhat boylarında haykırıyordu.

Âşık Şenliğin şiiri çoğaltılarak halka ve gönüllü alaylara dağıtılmış, Âşık Şenlik de savaşa katılmıştır.

93 KOÇAKLAMASI ( Kars Gönüllü Atlılar Türküsü )

Ehli – İslam olan İşitsin, bilsin;         Kurşanın kılınçı, giyinin donu;

Can sağ iken, yurt vermeniz düşmana         Kavga - bulutları sardı, her yanı;

İstersen Düşman ne iki var gelsin    Doğdu koç – yiğidin, şan - almak günü

Can sağ iken, yurt vermeniz düşmana         Can sağ iken, yurt vermeniz düşmana.

 

Asker olan, bölük - bölük bölünür;              Kavga günü namert sapa  - yer arar;

Sandınız mı ki, Kars Kal’asi  alınır;    Er olan göksünü, düşmana gerer

Boz - atlar üstünde kılıç çalınır;        Cemi “Ervah  bizlen Meydana girer

Can sağ iken, yurt vermeniz düşmana.        Can sağ iken, yurt vermeniz düşmana

 

Hele Al –Osma’nın, görmemiş  zor’un         Ben- Asfer’ dir  Düşmanın aslı

Din – Gayreti olan, tedarük görün;              Orman – yabanisi, balıkcı – nesli;

At tepin, baş kesen Kazağ’ın kırın;  Hınzır  - sürüsü’ne dalıp, kurt misli;

Can sağ iken, yurt vermeniz düşmana         Can sağ iken, yurt vermeniz düşmana

                                            ŞENLİK, ne durursuz  atları binin;

                                            Siyra – kılıç, düşman üstüne dönün;

                                           Artacaktır şanı, bu Ali Osman’ın

                                            Can sağ iken, yurt vermeniz düşmana

AİLEVİ BİLGİLERİ

Âşık Şenlik 3 kardeştir. Âşık Şenlik iki evlilik yapmıştır. Eşlerinin isimleri Mürvet ve Huri’dir. Şenlik’in 6 çocuğu olmuştur. Çocuklarının isimleri: Kasım, Mehmet, Namaz, Hanife, Gülenaz, Gülhanım, Âşık Kasım,1878 yılında dünyaya gelmiş,1959 yılında vefat etmiştir. Âşık Kasım’ın oğlu Nuri,1931 yılında dünyaya gelmiş,1951 yılında vefat etmiştir. Âşık Şenlik’in âşıklık sanatı oğlu âşık Kasım, Kasım’ın oğulları Nuri ve Yılmaz’la devam etmiştir.

ŞENLİĞİN ÖLÜMÜ VE MEZARI

            Revan Hanlarının Daveti üzerine Âşık şenlik ve çırağı Bala Memmet Revan’a gider, şenlik Revanda hanların en ünlü âşıkları ile karşılaşıp üstün gelir. Âşıkları yenilen ve itibarları azalan hanlar, Osmanlı aşığının yemeğine zehir koydururlar, revanda hastalanan şenlik Gümrü’ye gelir, öküz arabasıyla çıldıra gelirken Arpaçay’ın ( Akyaka ) Dalaver  

(Boyun taşı)  köyünde 1913 yılında ölür, cenazesi Suhara’ya getirilir. Mezarı Çıldır Suhara’dadır.

( Prof. Dr. Enser ASLAN Çıldırlı Âşık Şenlik 3. Baskı 2001 yılı)

( Prof. Dr. İsmail KAYABALI Türk Kültürü 126, 1973 )

( Prof. Dr. M. Fahrettin KIZIOĞLU ( 1855 Kars Zaferi ) sayfa 38- 39 ışıl matbaası 1955 İstanbul )

(BA-BA-S) GAZİ KARS (KHA) / KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK