Kars’ta Bir Zamanlar Nevruz

Kars’ta Bir Zamanlar Nevruz

KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK

DÜNYADA-ANADOLU’DA VE KARS’TA NEVRUZ BAYRAMI

Tarih Araştırmacısı Yazar Sultan Aydın yazdı:

Nevruz, kelime anlamıyla "yeni gün" demektir. Kelime, dil açısından İran

kökenlidir. Uygulama açısından ise yeryüzünün bilinen en eski törenlerinden biridir. Bu yüzden hemen her kültürde, günümüzde Nevruz adıyla simgelenmekte olan anlamda bir bayram veya özel gün uygulaması mevcuttur.

NEVRUZ YENİGÜN, NEVRUZ BAYRAM, NEVRUZ ERGENEKONDAN ÇIKIŞ, NEVRUZ GECE GÜNDÜZÜN BİR OLDUĞU, NEVRUZ MİLADI 22 MART HİCRİ 9 MART YENİ YILIN BAŞLANGICI

 Nuh Tufanı din kitaplarına kadar girmiş bir tabiat olayıdır. Tufan hem yeryüzü şekillerinin değişmesine hem de o topraklar üzerinde yaşayan insanların değişik coğrafyalara gitmelerine sebep olmuştur.

Türkler için, Türklerin kurtuluşunu simgeleyen "Ergenekon" efsanesi ile özdeşleşmiş ve çok uzun zaman boyunca bugün Nevruz olarak kutladığımız bayram. Ergenekon Bayramı olarak kutlana gelmiştir.'

Bu inanç etkinlikleri Türklerin Kâm (şaman) küItürü ile yaşadıkları dönemin temel öğelerindendir.

Gece ve gündüzün eşit olduğu Miladi 22 Mart Hicri 9 Mart gününe rastlamaktadır. Güneşin Koç burcuna girdiği bu gün Anadolu'da Sultan-ı Nevruz, Nevruz Sultan, Mart Dokuzu. Mart Bozumu gibi adlarla anılır.

Nevruz Türk dünyası yanında Ortadoğu ve Ön Asya'daki çeşitli milletlerce de yeni yılın başlangıcı ya da bahar bayramı olarak kutlanır. Türklerden, Japonlardan. Amerikalı Kızılderililerden. İranlılara kadar çeşitli milletlerle tarihe mal olmuş topluluklarda gelenekler tesbit edilmiştir.

İslamiyet öncesi de bahar kutlamaları yapan Türkler, bu kutlamaları daha sonra Nevruz adıyla sürdürmüşlerdir

Nevruz günümüze kadar çeşitli efsanelerle örülerek değişik biçimler almıştır. Buna göre Nevruz:

•             Güneşin Koç burcuna girdiği gün

•             Tanrının insanı ve evreni yarattığı gün

•             Hz. Adem'in yaratıldığı çamurun yoğrulduğu gün

•             Hz. Adem ile Havva'nın cennetten kovulduktan sonra. Arafat'ta buluştukları gün

•             Hz. Nuh'un gemisinden inip karaya ayak bastığı gün.

•             Hz. Yusuf un kuyuya atıldığı gün

•             Hz. Musa'nın Mısırdan ayrıldığı gün

•             Bir yunus balığı tarafından yutulan Yunus Peygamber'in karaya çıktığı gün olarak rivayet edilir.

Alevi-Bektaşilere göre Nevruz:

•             Hz. Ali'nin doğduğu gün

.   Hz. Ali'nin Fatma'yla evlendiği gün

               Selçuklu ve Osmanlı saraylarında Nevruz önemli bir gün olarak görülmektedir. Saraydaki kutlamalar halkın kutlamalarından farklıdır.

Halk o gün mezar ziyaretlerinde bulunur, komşularla gidilip gelinir. Yedi çeşit yiyecek hazırlanır. Yedi bilindiği gibi İslamiyet'te kutsal sayıdır.

Osmanlılarda yıllık vergi iki aşamada alınırdı. Birinci aşaması 21 Mart'ta ikinci aşaması ise sonbahardaydı. Nevruz'da alınan vergi Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan tarafından koyulmuştur. Osmanlı da bunu Hasan Padişah Kanunları olarak aynen kabul etmiştir.

Nevruz'da "semeni" gibi özel yemekler yapılır. Semeni buğdayın bir ay öncesinden göğertilmesi suretiyle yapılan bir tatlıdır. Bu tatlı Özbek, Türkmen ve diğer Orta Asya çevrelerinde "Fatma Ana'nın tatlısı" olarak adlandırılır.

AKŞAM ÜZERİ VE HAVA KARARDIKTAN SONRA ATEŞLER YAKILARAK ÜZERİNDEN ATLANIR.

Ateş olgusunda İranlılarda olduğu gibi bir ateşe tapma yoktur. Göktürklerde, İstemi Han'la görüşmeye gelen Bizans elçisinin iki ateş arasından geçirilip, temizlendikten sonra kabul edildiği bilinmektedir.

Şamanizm, paganizm inançları ateşin elçinin üzerinde getirdiği kötülükleri tasfiye ettiğine inanılmaktadır. Nevruz kutlamalarında ateş üzerinden atlanırken de dilek dilenir. "Uğurluğum, ağırlığım ateşin üzerine" denir. Yani "üzerimde bir ağırlık, bir hastalık varsa ateş bunları yok etsin" anlamında bir dilek dilenmiştir.                   

KARS’TA BİRZAMANLAR NEVRUZ BAYRAMI

Kars'ta kapı dinleme, baca-baca adetleriyle. taş dizme adetleriyle kutlanır". Nevruz sofrası hazırlanır. Nevruz günü sofraya çeşitli şekerler, ceviz içi, çeşitli kuru meyveler konur. Nevruzda kederli ve üzgün oturulmaz ve beddua edilmez. Bir hafta önceden yumurtalar pişirilir,boyatılır, yumurta düvüştürmeleri başlatılır,( yumurta dövüştürme yarışmaları yapılır ) nişanlı gelin ziyaretlerine gidilir,büyükler ziyaret edilir.Dam üstünde,belli yerlerde ateş yakılır ve üzerinden atlarlar.

Kars’ta Nevruz Bayramına bir hafta kala ilk Çarşamba, kara çarşamba olarak başlar. Çarşamba gününden itibaren evlerde temizlik yapılır, keteler, ekmekler, tuzlu ekmekler pişirilir. Genç kızlar yaşlı kadınların, genç erkekler ise yaşlı erkekler görüşmeye ve buluşmaya gider toplanırlar. Kara Çarşamba haftası ve ”NEVRUZ” bayramı için hazırlıkları yapılmaya başlanılır.

               Genç kızlar tuzlu hamurlar yapar, ekmek pişirirler bir araya toplanırlar. Yaşlılar tarafından kete ve tuzlu ekmekler pişirilir. Genç kızlar, genç gelinler, kadınlar dilek tutarlar, su kabına su konulur içine iğne atılır; iğneler yüzdürülür ona göre gizli niyetlerini tutarlar tuzlu ekmekleri genç kızlar yerler gece uyurken nasıl rüya göreceklerini beklerler. Köpeklere tuzlu ekmekleri verirler köpek hangi istikamete dönerek ekmeği yerse kısmetinin o taraftan geleceğine inanır.

               Hafta boyu çocuklar, kızlar, erkekler ve diğer insanlar yaşlı insanları konuşmalarını dinlemek için kapı ve bacadan pusarlar. Niyet tutanlar iyi söz söylendiği zamanlar niyetlerinin kabul olacağına inanırlar. Bu geleneğe “Baca-Baca” adı verilir.

               Küçük çocukların yüzlerine ”is” sürerler(odun-ot-saman külü) Nazar değmesin mevsimin havaları uygunsa seyrangahlara çıkar eğlenirler, maniler söyler oyunlar oynarlar. Bir hafta boyunca eğlenceler devam eder, yumurta kaynatır rengârenk boyarlar soğan kabuklarıyla boyanır. Herkes yumurta tokuşturur “ dövüştürür “ nişanlı gelinlerin hediyeleri hazırlanır NEVRUZ’ günü veya NEVRUZ akşamı gelinin yanına giderler.

               NEVRUZ akşamı evlerin damlarının üzerinde ateşler yakılır yanan ateş közleri damların bacaların üzerine serpilir bereket getireceğine inanırlar.

NEVRUZ BAYRAMI

EFSANELER SÖYLER BÖYLE BAYRAMI

KARS’TA GÜZEL OLUR NEVRUZ BAYRAMI

YİRMİ BİR MART GELİR BAHAR BAYRAMI

KARS’TA GÜZEL OLUR NEVRUZ BAYRAMI

***

GÜNEŞİN BURCUNA GİRİŞ BAYRAMI

NUHUN KARAYA ÇIKIŞ BAYRAMI

İNSAN EVREN VAR OLUŞ BAYRAMI

KARS’TA GÜZEL OLUR NEVRUZ BAYRAMI

***

DAM ÜSTÜNDE ATEŞ YANAR NEVRUZ’DA

ATEŞİN ÜSTÜNDE ATLAR NEVRUZ’DA

YUMURTA BOYANIR PİŞER NEVRUZ’DA

KARS’TA GÜZEL OLUR NEVRUZ BAYRAMI

***

BACA BACA DİNLER GENÇLER BAYRAMDA

BED DUALAR OLMAZ GÜZEL BAYRAMDA

TUZLU KETE PİŞER GECE BAYRAMDA

KARS’TA GÜZEL OLUR NEVRUZ BAYRAMI

***

SULTAN’IM YAŞADIM GÖRDÜM NEVRUZ’U

YÖREMDE KÖYDE GÖRDÜM NEVRUZ’U

BOYALI YUMURTA KIRDIM NEVRUZ’DA

            KARS’TA GÜZEL OLUR NEVRUZ BAYRAMI

ANADOLUDA NEVRUZ BAYRAMI

Anadolu'da çeşitli adlarla bilinen ve kutlanan Nevruz yüzyıllardır kuşaktan kuşağa aktarılan geleneklerde yaşamaktadır:

 Türkmenler Nevruzu eski Martın Dokuzu ve Sultan Nevruz olarak adlandırmaktadırlar.

Tahtacı Türkmenlerinde Nevruz 22-23 mart günlerinde kutlanır.

Yörükler arasında kışın bitişi ve baharın başlangıcı kabul edilir. Gaziantep ve çevresinde Sultan Nevruz adıyla kutlanır.

Bolu ve çevresinde. Nevruzun başlıca özelliklerinden birisi de yakılan ateş ve bu ateşin üzerinden atlamaktır.

Tekirdağ. Kırklareli ve Edirne'de Nevruz şenlikleri Mart Dokuzu adıyla anılır. Mesire yerlerine gidilir. Eğlenceler tertiplenir, eski hasırlar yakılarak üzerinden atlanır. İzmir ve Uşak'ta Mart Dokuzu ve Sultan Nevruz Bayramı adıyla kutlamalar yapılır. Uşak'ta " yıl yenilendi" tabiri kullanılır

NEVRUZ; ANADOLU DIŞINDAKİ TÜRK DÜNYASINDA:

Kazakistan'da, Kırgızistan'da, Özbekistan'da. Azerbaycan'da, Doğu ve Batı Türkistan'da. Kırım'da, Yakutlar'da, Balkan Türklerinde. Yugoslavya Türklerinde ve Kıbrıs Türklerinde kııtlanıldığı görülür1'.

Azerbaycan'da Nevruza evler, bahçeler temizlenerek hazırlanılır. Elbiseler, kilimler yıkanır. Ağaç dipleri bellenir. Çocuklara, evlere, hayvanlara üzerlik yakılarak tütsüler yapılır. Nevruz sofrası hazırlanır. Yeni elbiseler giyilir. Mezarlıklar ziyaret edilir. Eşe dosta tatlı dağıtılır, küsler barıştırılır".

Kazaklar "Yeni yıl temiz bir eve girerse, o ev hastalıklardan, her türlü beladan kurtulur. inancıyla evleri başlan aşağı temizleyerek Nevruza hazırlanırlar. Her evin sofrasında ak olan süt ve sütten yapılan yiyecekler, yeşillikler ve kırmızı et bulunur. Kuru peynir, buğday, pirinç, darı gibi yedi çeşit yiyecekten çorba hazırlanır.

Özbekistan'da Özbekler. Nevruz sofrasına "S" ile başlayan yedi adet yemek ve yedi tür baharat koyarlar. Ayrıca, sofraya büyük bir ekmek, etrafına boyalı yumurtalar ve yeşil yapraklar konur. Bir hafta boyunca kutlanan Nevruz günlerinde çeşitli gösteriler yapılır, oyunlar oynanır.

Doğu Türkistan'da günümüz Uygurları Nevruzun başlamasıyla, yeni yılın şerefine sevinç duygusunu ifade eden şiirler, şarkılar (nevruz nameler) yazıp, hazırlarlar. Nevruz günü bayramlık elbiselerini giyerek kutsal ibadet yerlerine, kırlara, nehir kenarlarına, işlek alışveriş merkezlerine toplanırlar. Milli oyunlar oynarlar, ozanlar türkü ve şiir atışırlar. Şarkıcılar şarkılar söyler. Nevruz törenlerine okul çocukları da, çiçeklerle bezenmiş tahtalara yazdıkları nevruz nameleri ezgilerle okuyarak katılırlar. Törenler tamamlanınca büyük kazanlarda hazırlanmış Nevruz aşı topluca yenir.

Nevruz dünyada,bütün Türk topluluklarında olduğu gibi anadolu’da da,baharın gelişi doğanın uyanışı coşkuyla kutlanan bir bayramdır.

Kaynakçalar:

1-           Aşık Günay YILDIZ

2-           Ayşe BAŞÇETİNÇELİK

3-           Yr.Doç.Dr.Cengiz GÖKŞEN

4-           Doç.Dr.Belkıs TAMREN

5-           Prof.Dr.Abdulhalük ÇAY

(BA-BA-S) GAZİ KARS (KHA) / KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK