Yurdun Kalkanıdır Kars’ın Kalası ( Kalesi )
KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK
Aşık Bahri’nin “Yurdun Kalkanıdır Kars’ın Kalası (Kalesi)” sözüne Kars’ın bir çok yerinde rastlamak mümkün.
Murat Çobanoğlu Aşıklar Kültür Evi’nde bu söz kale fotoğrafının üzerinde yazılı.
BAHRİ, Karslı
(d. 1829/1830/? - ö. ?/?)
âşık
(Âşık / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
Yaşamı hakkında oldukça sınırlı bilgi olan Bahri, 1829/1830 yıllarında Kars’ın Kaleiçi mahallesinde doğup büyümüştür. Ölüm tarihi ve yeri hakkında sözlü kaynaklardan alınan bilgilerde 1877 yılında meydana gelen ve 93 Harbi olarak bilinen savaşların öncesinde vefat ettiği belirtilmektedir. Kırım savaşı sırasında söylediği şiirlerden ve Zülali ile olan atışmalarından hareketle 19. yüzyılın ikinci yarısında yaşadığını ifade etmek mümkündür. Yazılı belgelerin yetersizliği nedeniyle hakkındaki bilgilerin daha ziyade sözlü kaynaklardan elde edildiği Bahri, on dört yaşlarında gördüğü bir rüyada dolu içmesi sonrasında “Bağdagül” adlı kıza âşık olur ve şiirler söylemeye başlar (Öztürkkan 1973: 6-7). Kısa sürede çevresinde tanınan Bahri, Revan, Ahıska ve Anadolu’nun çeşitli yerlerinden kahvehane ve âşık meclislerinde kendisiyle atışmaya gelen âşıklarla görüşmüş, atışmıştır. Yirmi yaşında iken o sıralarda oldukça yaşlı olduğu düşünülen Âşık Zülali ile karşılaşmış ve Zülali tarafından çok beğenilmiştir. Aynı tarihlerde Revanlı Mehdi olmak üzere farklı âşıklarla atışmalar yaptığı ve bunun sonucunda irtical gücünün güçlü olduğunu ispatladığı bilinmektedir (TDEA 2002: 148). 93 Harbi öncesinde Anadolu’ya hareket etmiş daha sonra kendisinden haber alınamamıştır.
Hakkında yapılan çeşitli çalışmalara karşın (Uraz 1933, Kırzıoğlu 1955) âşığın sadece on sekiz deyişine ulaşılabilmiştir. Bu çalışmaların en önemlisi Kırzıoğlu tarafından yapılan yönlendirmelerle Öztürkkan, tarafından gerçekleştirilen ve âşık hakkında o döneme kadar yazılı ve sözlü kaynaklardaki bilgilerin bir araya getirildiği yüksek lisans çalışmasıdır. Eserde âşığın gerçek ve rivayetlere dayalı hayatı verildikten sonra tespit edilen şiirler verilmiştir. Âşığa ait herhangi bir eser bulunamadığından araştırmacılarca yayımlanan şiirler cönk, defter ve sözlü kaynaklardan elde edilenlerle sınırlıdır.
Şiirlerinde evlatlığı Şadi için söylediği kargışlar ve Şirazlı Bağdagül için söylediği şiirler önemli bir yer tutmaktadır. Bağdagül için söylediği şiirlerden hareketle aşk acısı çeken bir âşık olduğu görülen Bahri, yaşadığı dönemde meydana gelen savaşlar ve yaşanan ölümler nedeniyle içli ve duygulu bir şair görüntüsündedir. Özellikle savaşlar ve gerçekleşen Rus işgali, âşığın şiirlerinin konusunda önemli bir etken olmuş, vatan, vatanın kurtuluşu, mücadele gibi değerler şiirlerinin temasında önemli bir yer tutmuştur. Bu şiirler 1853-54 yıllarında Kars’ta henüz çocukluk dönemlerinde olan Namık Kemal üzerinde etkili olmuştur (TDEA 2002: 148). Özellikle “Kars’ın Kal’ası” redifli koçaklamasının dönemin Kars Paşası ve Namık Kemal’in dedesi olan Abdullatif Paşa tarafından beğenilmesi üzerine Âşık Bahri’den mehtername için yeni bir destan istenmiştir. Marş formunda söylenen bu destanın gelecekte “Vatan Şairi” olarak adlandırılacak Namık Kemal’in duygu dünyasında yer ettiği muhtemeldir.
Kars ve çevresinin Âşık Bahri’nin yaşadığı tarihler olan 19. yüzyılın ikinci ve üçüncü çeyreklerinde savaşlar ve çatışmalar neticesinde çeşitli göçlerin yaşandığı bir mekâna dönüşmesi Âşık Bahri’nin yeterince tanınıp eserlerinin kayıt altına alınmasına izin vermemiştir. Buna karşın bugün Kars ve çevresindeki âşıkların hemen tamamı Âşık Bahri’nin güçlü bir âşık olduğunu dile getirmekte ve “Kars’ın Kal’ası” adındaki koçaklamasını seslendirmektedirler.
KAYNAKÇA
Bayrı, M. Halit (1956). XIX. Yüzyıl Halk Şairi. İstanbul: Varlık Yay.
Kırzıoğlu, Fahrettin (1955). 855 Kars Zaferi. İstanbul: İstanbul Matbaası.
Öztürkkan, Cengiz (1973). Karslı Âşık Bahri ve Aşık Ceyhuni Hayatları ve Sanatları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Uraz, Murat (1933). Halk Edebiyatı Şiir ve Dil Örnekleri. İstanbul: Semih Lütfi Suhulet Kütüphanesi.
"Bahri", Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (2002). C.2. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
"Bahri", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler/İsimler/EserlerTerimler (1998) C1. Ankara: Dergah Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DOÇ. DR. KÜRŞAT ÖNCÜL
Yayın Tarihi: 25.09.2014
Eserlerinden Örnekler
DESTAN
Çok öyle yan bakma Moskof ona sen
Zafer Nişanıdır Karsın kalesi
Nice bin düşmana bozgun salmıştır
Osmanlı şanıdır Karsın kalesi
Onu kuran usta çok güzel kurmuş
Bütün bu ülkeye kanadın germiş
Her gelen belaya göğsünü vermiş
Yurdun kalkanıdır Karsın kalesi
Seherde tez alır doğan güneşi
Dünyada bulunmaz onun bir eşi
Gülle top kar etmez polattır döşü
Kaleler hanıdır Karsın kalesi
Nice düvellere nazargah olmuş
Metaı zafere bazargah olmuş
Her yeri şehide mezargah olmuş
Gaziler kanıdır Karsın Kalesi
Bayrı, M. Halit (1956). XIX. Yüzyıl Halk Şairi. İstanbul: Varlık Yay., s. 19.
KOÇAKLAMA
Gelme Moskof, gelme Kars'a,
Cennet, Küfre mal olur mu?
Cihan bize karşı dursa,
Asla burdan yol olur mu?
Bize canı verip Hüda,
Olsun nazlı yurda feda;
Kafesde ruh, eyler nida,
"İslam küfre kul olur mu"?
Katlanırız kau derde,
Bırakmayız yadı, yurda,
Ölürüz hep bu uğurda,
Bundan iyi fi'l olur mu?
Ceddimizden miras kalmış,
Şanımızla cihan dolmuş,
Bize, düşman çok kul olmuş,
İnkar eden dil olur mu?
İnceliriz, kırılmayız,
Polatdanız, yorulmayız,
Bulanmadan durulmayız,
Bizden coşkun sel olur mu?
Osmanlıdır ad, şanımız,
Abdülmecid sultanımız,
Kars Kal'ası vatanımız,
Dahı, Moskof dal olur mu?
Yardım ede Yezdan size,
Osmanlılar, her can size,
Sefil Bahri, çokdan size,
Kurban olsa, yol olur mu?
"Bahri", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler/İsimler/Eserler/Terimler (1998) Ankara. Dergah Yay. C. 1., s. 295.
(Kaynak: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/bahri-karsli)
(BA-BA-S) GAZİ KARS (KHA) / KAFKAS HABER AJANSI / BEDİR ALTUNOK
